Yn Gofal Canser Tenovus rydyn ni wedi ariannu ymchwil canser i achub a newid bywydau ers dros 50 mlynedd. Rydyn ni’n dod o hyd i ffyrdd newydd o atal, rhoi diagnosis, a thrin canser, yn ogystal ag ymdrechu i ddod o hyd i ffyrdd arloesol o wella bywydau pobl sy’n byw gyda chanser heddiw.
Hanes ein hymchwil
Ar 14 Ebrill 1967 agorwyd Sefydliad Ymchwil Canser Tenovus, wedi’i leoli yn Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd, gan Ei Huchelder Brenhinol y Dywysoges Margaret. Yn ystod y 50 mlynedd, mae’r Sefydliad wedi gwneud rhai darganfyddiadau canser arloesol, gan newid bywydau cleifion canser ledled y byd.
Arwain y ffordd o ran defnyddio gwrthgyrff fel triniaethau canser
Ym 1972, daeth gwyddonwyr Gofal Canser Tenovus yn Southampton o hyd i ffordd o ganfod ac ynysu proteinau ar wyneb cell canser. Gan ddefnyddio’r darganfyddiad hwn, fe gynhyrchon nhw wrthgyrff (rhan naturiol o’r system imiwnedd ddynol) yn y labordy a allai adnabod y proteinau hynny sy’n benodol i gelloedd y canser a’u dinistrio. Y darganfyddiad hwn oedd dechrau’r hyn sydd wedi dod yn un o’r dosbarthiadau mwyaf cyffrous o gyffuriau canser, gyda therapïau gwrthgyrff yn cael eu defnyddio i drin miloedd o bobl sydd â chanser bob dydd.
Dyfodiad cyffur mwyaf cyffredin y byd ar gyfer canser y fron
Ym 1973 ysgrifennodd Dr Arthur Walpole o ICI Pharmaceuticals at Sefydliad Ymchwil Canser Tenovus yn gofyn iddyn nhw ymchwilio a fyddai cyffur atal cenhedlu arbrofol o’r enw ICI4674 yn cael unrhyw effaith ar gelloedd canser y fron. Roedd ein gwyddonwyr yn cefnogi’r datblygiad gyda Dr Walpole a’i gydweithiwr Dora Richardson, ac ym 1975, fe ddangoson nhw bod y cyffur Tamoxiffen wedi atal twf celloedd canser y fron. Ers hynny, Tamoxiffen yw cyffur canser y fron mwyaf llwyddiannus ac eang ei ddefnydd yn y byd, gan achub bywydau miloedd o fenywod.
Bu ymchwilwyr yn y Sefydliad hefyd yn cydweithio ag ICI Ltd i ddatblygu ICI118630 (Zoladex) fel rhan o astudiaethau ôl-radd Kerry Walker. Aeth Zoladex ymlaen i ddod yn therapi cyffredin ar gyfer cleifion canser y fron a chanser y prostad.
Newid y ffordd y mae Lewcemia’n cael ei drin
Mae’r math mwyaf cyffredin o lewcemia, lewcemia lymffocitig cronig (CLL), yn cyfrif am oddeutu 30% o’r holl achosion sy’n cael diagnosis. Mewn rhai achosion mae’r clefyd yn ymosodol iawn ac mae angen triniaeth ddwys arno, ond mewn achosion eraill gall y clefyd fod yn anfalaen a pheidio ag effeithio ar ddisgwyliad oes y claf.
Nid oedd modd dweud pa fath o glefyd a oedd gan glaf gyda CLL tan 1999 pan welodd y clinigydd Gofal Canser Tenovus, yr Athro Terry Hamlin a’r ymchwilydd, yr Athro Freda Stevenson, fod CLL mewn gwirionedd yn ddau afiechyd y gellid eu gwahaniaethu trwy ddefnyddio prawf genetig syml, gan chwyldroi triniaeth y glefyd.
Enillodd y gwaith hwn fedal fawreddog Binet-Rai i’r Athro Hamlin am ei gyfraniad eithriadol i ymchwil i lewcemia lymffocitig cronig (CLL) o’r Gweithdy Rhyngwladol ar Lewcemia Lymffocitig Cronig.
Atal lledaeniad canser y fron
Yn 2011 darganfu Dr Luke Piggot, myfyriwr PhD a gafodd ei ariannu gan Gofal Canser Tenovus, sut i dargedu a lladd bôn-gelloedd canser y fron. Mae’r celloedd hyn fel arfer yn ymwrthedd i gyffuriau canser a ddefnyddir yn gyffredin a gallan nhw achosi i’r canser ddychwelyd a lledaenu i rannau eraill o’r corff.
Dangosodd ymchwil Luke fod cyffur canser o’r enw TRAIL, nad oedd wedi cael ei ddefnyddio i drin canser y fron o’r blaen, wedi diffodd protein penodol sy’n rhoi i goesyn y canser ymwrthedd i gyffuriau. Gan ddefnyddio’r dull hwn, maen nhw wedi sicrhau gostyngiad o 98% mewn tiwmor eilaidd yn y labordy ac mae hefyd yn effeithiol o ran dileu bôn-gelloedd canser os byddan nhw’n ailymddangos. Gallai ei ymchwil arwain at ddatblygu triniaethau newydd sy’n targedu’r celloedd hyn sy’n gallu gwrthsefyll cyffuriau fel arfer, gan atal tiwmorau rhag lledaenu mewn ffordd sy’n peryglu bywyd.
Gwella’r broses o ganfod canser y prostad
Edrychodd Dr Tim Wanger, myfyriwr PhD yn 2011 ar ffyrdd gwell o ganfod canser y prostad a dweud a yw’n debygol o ledaenu. Mae canser y prostad yn un o brif achosion marwolaeth ymysg dynion yn y byd datblygedig oherwydd mae’n ailymddangos yn aml pan fydd tiwmorau’n aildyfu ac yn ymledu i esgyrn ac organau eraill. Mae bellach yn dod i’r amlwg bod bôn-gelloedd canser, fel y’u gelwir, yn ymwrthedd i gemotherapi ac mae’r celloedd hyn yn gallu achosi aildyfiant tiwmor, gan arwain at glefyd a thiwmor sy’n amhosibl eu gwella sy’n gallu cael ei achosi mewn organau eraill.
Canfu gwaith Tim brotein marciwr newydd ar gyfer y bôn-gelloedd canser y prostad hyn o’r enw TROP2 sy’n cael ei wasgu gan ensymau o gelloedd coesyn canser y prostad a’i ryddhau i hylifau’r corff. Roedd yr ymddygiad hwn yn caniatáu iddo brofi a oes modd defnyddio lefelau TROP2 mewn hylifau’r corff i wneud diagnosis o ganser y prostad ac a ydyn nhw’n rhagweld pa mor ymosodol yw’r tiwmor a/neu'r gallu i oroesi'n rhydd o glefyd. Bydd gwaith ychwanegol hefyd yn ymchwilio i weld a allan nhw rwystro ei weithgarwch i atal canser y prostad rhag digwydd eto.
Arloesi, cynnwys a gweithredu – ein iGrants
Yn 2010, aethom ati i ariannu ymchwil y tu allan i’r labordy, a oedd yn edrych ar sut y gallwn ni wella ansawdd bywyd pobl sy’n byw gyda chanser a thu hwnt. Dechreuodd y prosiectau ymchwil cyffrous hyn o’r enw iGrants, edrych ar ba wybodaeth, gwasanaethau, cefnogaeth a therapïau sydd ar gael i gleifion canser a’u teuluoedd, yn ogystal â gwella prosesau clinigol a defnyddio technoleg newydd.
Manteision canu i bobl y mae canser yn effeithio arnyn nhw
Yn 2011, fe wnaethom gynnal ymchwil i fanteision canu i gleifion canser a’u teuluoedd. Roedd canlyniadau’r astudiaeth honno mor gadarnhaol fel ein bod wedi gwneud cais am gyllid i sefydlu mwy o gorau. Cawsom Grant Loteri Fawr gwerth £1m i ni sefydlu 15 côr Sing with Us ledled Cymru. Dros y degawd nesaf, fe wnaethom lansio hyd yn oed mwy o gorau a pharhau i gynnal ymchwil i’r manteision.
Yn 2015, fe wnaethom ddathlu 50 mlynedd o waith ymchwil canser, a dechrau astudiaeth newydd gyda’r Coleg Cerdd Brenhinol yn Llundain i weld a gafodd canu yn un o’n corau effaith fiolegol. Roedd canlyniadau’r astudiaeth hon yn wych a gwnaethom gyhoeddi ein hymchwil ‘More than Singing’ in 2016.
Cam nesaf yr astudiaeth hon oedd lansio dau gôr newydd yn Llundain i helpu i ymchwilio i effeithiau cadarnhaol corau ar gyfer pobl â chanser ymhellach, ac rydyn ni wedi cael y canlyniadau cyffrous yn ddiweddar.
Ein cyn-fyfyrwyr ymchwil
Mae gennym gannoedd o gyn-fyfyrwyr ymchwil nodedig sydd wedi cael cyllid gennym dros y blynyddoedd. Mae’r gwyddonwyr, academyddion a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol o’r radd flaenaf hyn bellach wedi’u lleoli ym mhob cwr o’r byd, gan arloesi gyda’r genhedlaeth nesaf o waith ymchwil, triniaeth a gofal canser.
Ymchwil heddiw
Heddiw, rydyn ni’n parhau i ariannu ymchwil canser o’r radd flaenaf sy’n cynnwys amrywiaeth o brosiectau gan gynnwys atal canser, diagnosis cynnar, triniaeth, cymorth, goroesi a gofal diwedd oes, gyda chleifion a’u teuluoedd wrth galon hynny. Dysgwch fwy am y mathau o ymchwil rydyn ni’n eu hariannu.